ریسک یا خطر به معنای حادثه:
ریسک به معنای بد و نامطلوب میباشد و در صورت وقوع، خسارت مالی و جانی را به همراه دارد. مانند خطر آتشسوزی، خطر فوت و …
ریسک به معنای موضوع بیمه :
گاهی بیمهگران مورد بیمه شده را خطر مینامند مثلاً گفته میشود در بیمه، آتشسوزی ساختمان مسکونی ریسک خوب و آتشسوزی کارخانه تولید مواد شیمیایی ریسک بدی است.
ریسک به معنای تحقق امری در زمان مشخص:
ممکن است یک واقعه خوب و مطلوب باشد مثلاً در بیمه عمر به شرط حیات بیمهگر تعهد میکند مبلغ مورد تعهد را در پایان مدت و بهشرط حیات بیمه شده پرداخت کند که این خطر را میتوان ریسک مطلوب و خوشایند در نظر گرفت.
اقسام ریسک یا خطر:
خطر یا ریسک خالص یا ایستا (PURE RISK) :
خطراتی که فقط دو نتیجه میتوانند داشته باشند زیان و عدم زیان. برای مثال در آتشسوزی ساختمان دو حالت وجود دارد: یا ساختمان دچار حریق شده و آسیب میبیند و وضعیت مالک آن نسبت به قبل بدتر میشود و یا آن که در اثر عدم وقوع آتشسوزی، وضعیت مالک تغییری نمیکند. خطرهای خالص مطلوب شرکتهای بیمه میباشند.
ریسک سوداگرانه یا پویا (Dynamic Risk) :
در این ریسک شخص از عملیات خود انتظار سود دارد. در این ریسک 3 حالت امکانپذیر است: سود، عدم سود و زیان ناشی از عملیات فروش. مثلاً در امور بازرگانی فرد کالایی را خریداری مینماید و امید دارد که بتواند آن را با سود بفروشد. چنین خطری، ریسک مطلوب برای شرکتهای بیمهای نمیباشد.
ریسک خاص(Particular Risk) :
خطرهایی که در صورت وقوع میتوانند بر روی فرد یا گروه کوچکی از مردم تأثیر بگذارند، ریسک خاص نامیده میشوند که بیمه میتواند خسارت چنین خطراتی را جبران نماید. مانند بیشتر مخاطراتی که تحت پوشش بیمه قرار میگیرد.
ریسک عام (Fundamental Risk) :
چنین خطری در صورت محقق شدن میتواند تاثیر نامطلوبی بر روی گروه کثیری از مردم بگذارد مانند خطر جنگ و زلزله. این نوع خطر از نظر بیمهای در دسته ریسکهای نامطلوب قرار میگیرد.
تقسیم بندی دیگری از ریسک :
- ریسک سیستماتیک: ریسک سیستماتیک با کل بازار و اقتصاد مرتبط است، این نوع خطر قابلیت متنوع سازی ندارد. مانند رکود اقتصادی، تحریم و…
- ریسک غیر سیستماتیک : این نوع ریسک به یک دارایی خاص یا موضوعات خاص مربوط میشود و میتوان آن را از طریق متنوع سازی یا انتقال یا اشتراک کاهش داد.
اقسام دیگری از ریسک: - ریسکهای فاجعهآمیز: رسیکهای که بهندرت رخ میدهند اما در صورت وقوع با خسارتهای بسیاری همراه هستند. همچون سیل و زلزله
- ریسکهای زنجیرهای: ریسکهایی هستند که از اجتماع ریسکهای کوچک به وجود میآیند و در صورت وقوع حادثه برای یکی از ریسک ها دامنه خسارت به سرعت به ریسک های دیگر نیز انتقال مییابد. مثل آتشسوزی در بازار
- وجود پتانسیل زیاد حادثهپذیری: در بعضی موارد مانند صنعت پتروشیمی احتمال وقوع خسارت به دلیل تجمع جریانهای گرمایشی، حرارتی تبخیری و شیمیایی و تولید مواد اشتعالزا و … بالقوه زیاد است.
- ریسکهای نادر: ریسک هایی که با روش قانون اعداد بزرگ امکان ارزیابی نداشته باشند، ریسک نادر خوانده میشوند. قانون اعداد بزرگ جهت پیشبینی خسارت در پذیرش ریسکهایی با تعداد بالا و تقریباً همگن (مانند بیمههای خودرو) توسط بیمهگران بهکار برده میشود. اما این قانون برای پذیرش ریسک واحدهای بزرگ صنعتی همچون خودروسازان و پالایشگاهها که در سراسر جهان وجود دارند، قابلیت استفاده ندارد. در چنین مواردی، روشهای تحلیلی و آنالیز ریسک بیشتر بهکار گرفته میشود و امکان دارد به دلیل کمبود اطلاعات و ناشناخته بودن، ریسک به طور صحیح شناسایی نشده و در نتیجه شرکت بیمه با ریسک بزرگی روبرو گردد.
- ریسکهای طولانی مدت: پتانسیل خطرپذیری ریسک ارتباط مستقیمی با دوره زمانی پوشش ریسک دارد به طوری که هر چه دوره زمانی پوشش ریسک طولانیتر شود به دلیل غیر قابل پیشبینی بودن عواملی که در ریسک بلند مدت اثرگذارند، دامنه خطر ریسک بیشتر میشود. مانند ریسکهای بیمه عمر
ویژگی خطر Risk :
عدم قطعیت وقوع آن: واقعهای خطر نامیده میشود که وقوع آن قطعیت نداشته باشد زیرا در غیر این صورت از نظر بیمه خطر محسوب نمیشود و در نتیجه قابلیت بیمه کردن را ندارد.
غیرممکن نبودن: در صورتی که واقعهای غیرممکن باشد و یا احتمال وقوع آن به قدری کم باشد که وقوع آن منتفی باشد خطر محسوب نمیشود. مانند خطر سقوط سنگهای آسمانی.
محتمل الوقوع بودن: برای تحقق کاری در زمان مشخص باید احتمال وقوع خطر وجود داشته باشد اما این احتمال وقوع ممکن است به زمان معینی باشد که برای ما مشخص نیست مربوط شود. برای مثال خطر فوت برای انسان امری قطعی به حساب میآید اما به دلیل نامعلوم بودن زمان آن، از نظر بیمهگر امری نامسلم محسوب میشود و قابل بیمه کردن میباشد.
غیر ارادی بودن: خطری قابلیت بیمه شدن دارد که وقوع آن تحت اراده شخص بیمهشده، ذینفع و یا بیمهگذار نباشد.
زیان مادی: خطر در بیمه امری است که موجب ایجاد خسارت مادی میگردد، به دیگر بیان بیمهگر باید بتواند خسارت را از طریق وجه یا پول پرداخت نماید. مثلاً اگر حادثهای تنها موجب ایجاد ترس و وحشت شود، خطر به حساب نمیآید.
البته مباحثی در زمینه خطرات معنوی مطرح است که در نهایت به صورت مادی جبران خواهد شد.
کیفیت وقوع ریسک یا خطر :
عوامل پیدایش خطر عبارت است از :
الف- عوامل طبیعی همچون خطرات سیل، زلزله، طوفان و … که به آن بلایا و یا حوادث طیبعی نیز گفته میشود.
ب- عامل انسانی که به سبب دخالت انسان حادثهای به وقوع میپیوندد مانند حوادث رانندگی که در بیشتر موارد به دنبال دخالت انسانی بهوجود میآید.
ج-عامل درون زا که یک عامل ذاتی منجر به بروز حادثه میگردد. برای مثال در پدیده خودسوزی ماهیت جسم به همراه شرایط محیطی خاص باعث وقوع حادثه میشود.
تشدید خطر:
در بیشتر موارد خطر حالت عادی خود را دارد (مثلاً یک منزل مسکونی به طور معمول در معرض خطر آتشسوزی قرار دارد) گاهی اوقات یک سری عواملی موجب افزایش احتمال وقوع خطر میشود که این عوامل عبارتند از :
1- فعالیت انسانی: سهلانگاری و خطرات ناشی از فعالیتهای روزمره انسان بزرگترین عامل بهوجود آورنده خطر میباشد. برای مثال فعالیتهای انسانی در گردشگاههای جنگلی میتواند باعث بروز آتشسوزی در این اماکن شود.
2- عامل داخلی: این عامل به سازه و شرایط داخلی واحد مورد بحث مربوط میشود. برای مثال در صورتی که سازه اصلی ساختمانی از جنس چوب و مصالح خطرناک باشد و یا کارخانه تولید مواد شیمیایی باشد، بیشتر در معرض خطر هستند.
3- عامل خارجی: این عامل به امری خارج از بیمه مربوط میشود. مثلاً در صورتی که یک واحد مسکونی در مجاورت یک مکان پرخطر مانند پمپ بنزین قرار داشته باشد بیشتر از منازل دیگر در معرض خطر قرار دارد.
4- تغییر خطر: زمانی رخ میدهد که بیمهگذار پس از مدتی از شروع بیمه، کاربرد مورد بیمه را تغییر دهد و یا به گونهای دخل و تصرف در آن به عمل آورد که موجب تشدید خطر شود در چنین مواردی مطابق ماده 16 قانون بیمه بایستی پس از تغییر خطر، بیمهگر فوراً مطلع گردد